Thursday, 17 August 2017

गायत्री मन्त्र व उसका प्रामाणिक ऋषिकृत अर्थ

लेखक परिचय

मनमोहन आर्य

स्वतंत्र लेखक व् वेब टिप्पणीकार

गायत्री मन्त्र व उसका प्रामाणिक ऋषिकृत अर्थ

Posted On July 21, 2015 by &filed under धर्म-अध्यात्म.

बुद्धि को शुद्ध कर ईश्वरीय प्रेरणा प्रदान कराने वाला

गायत्री मन्त्र व उसका प्रामाणिक ऋषिकृत अर्थ

गायत्री मन्त्र आध्यात्मिक एवं सामाजिक जीवन में एक श्रेष्ठ वेदमन्त्र के रूप में विश्व में जाना जाता है। इसमें दी गई शिक्षा के मनुष्यमात्र के लिए कल्याणकारी होने के प्रति कोई भी मतावलम्बी अपने आप को पृथक नहीं कर सकता जैसा कि अनेक मामलों में देखने में आता है। आज हम पाठकों के लिए इसी प्रसिद्ध वेद मन्त्र जिसका कि रचयिता व उपदेष्टा इस संसार का रचने व चलाने वाला तथा मनुष्यों सहित प्राणीमात्र को जन्म देने व पालन करने वाला परमात्मा है, को संस्कृत व हिन्दी में अर्थ सहित प्रस्तुत कर रहे हैं। पहले मन्त्र को इसके सभी पदों व शब्दों सहित देख लेते हैं।

 

गायत्री मन्त्रः ओ३म् भूर्भुवःस्वः। तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि। घियो यो नः प्रयोदयात्।।

 

गायत्री मन्त्र में प्रथम जो (ओ३म्) है यह ओंकार शब्द परमेश्वर का सवार्वेत्तम नाम है, क्योंकि इसमें जो अ, उ और म् अक्षर मिलकर एक (ओ३म्) समुदाय हुआ है, इस एक ओ३म् नाम से परमेश्वर के बहुत नाम आते हैं जैसे-अकार से विराट्, अग्नि और विश्ववादि। उकार से हिरण्यगर्भ, वायु और तैजसादि। मकार से ईश्वर, आदित्य और प्राज्ञादि नामों का वाचक और ग्राहक है। वेदादि सत्यशास्त्रों में इसका ऐसा ही स्पष्ट व्याख्यान किया गया है। तीन महाव्याहृतियों ‘भूः, भुवः स्वः’ के अर्थ भी संक्षेप से कहते हैं। – ‘भूरिति वै प्राणः’  ‘यः प्राणयति चराऽचरं जगत् स भूः स्वयम्भूरीश्वरः’ जो सब जगत् के जीवन का आधार, प्राण से भी प्रिय और स्वयम्भू है, उस प्राण का वाचक होके ‘भूः’ परमेश्वर का नाम है। ‘भुवरित्यपानः’ ‘यः सर्वं दुःखमपानयति सोऽपानः’ जो सब दुःखों से रहित, जिस के संग से जीवन सब दुःखों से छूट जाते हैं इसलिये उस परमेश्वर का नाम ‘भुवः’ है। ‘स्वरिति व्यानः’ ‘यो विविधं जगद् व्यानयति व्याप्नोति स व्यानः’ जो नानाविध जगत् में व्यापक होके सब का धारण करता है, इसलिये उस परमेश्वर का नाम ‘स्वः’ है। ये तीनों वचन तैत्तिरीय आरण्यक ग्रन्थ के हैं।

 

(सवितुः) ‘यः सुनोत्युत्पादयति सर्वं जगत् स सविता तस्य’ जो सब जगत् का उत्पादक और सब ऐश्वर्य का दाता है। (देवस्य) ‘यो दीव्यति दीव्यते वा स देवः’ जो सर्वसुखों का देनेहारा और जिस की प्राप्ति की कामना सब करते हैं। उस परमात्मा का जो (वरेण्यम्) ‘वर्त्तुमर्हम्’ स्वीकार करने योग्य अतिश्रेष्ठ (भर्गः) ‘शुद्धस्वरूपम्’ शुद्धस्वरूप और पवित्र करने वाला चेतन ब्रह्मस्वरूप है (तत्) उसी परमात्मा के स्वरूप को हम लोग (धीमहि) ‘धरेमहि’ धारण करें। किस प्रयोजन के लिये कि (यः) ‘जगदीश्वरः’ जो सविता देव परमात्मा  (नः) ‘अस्माकम्’ हमारी (धियः) ‘बुद्धीः’ बुद्धियों को (प्रचोदयात्) ‘प्रेरयेत्’ प्रेरणा करे अर्थात् बुरे कामों से छुड़ा कर अच्छे कामों में प्रवृत्त करे।

 

गायत्री मन्त्र का सरल संस्कृत में भावार्थः ‘हे परमेश्वर ! हे सच्चिदानन्दस्वरूप ! हे नित्यशुद्धबुद्धमुक्तस्वभाव ! हे अज निरंजन निर्विकार ! हे सर्वान्तर्यामिन् ! हे सर्वाधार जगत्पते सकलजगदुत्पादक ! हे अनादे ! विश्वम्भर सर्वव्यापिन् ! हे करूणामृतवारिधे ! सवितुर्देवस्य तव यदों भूर्भुवः स्वर्वरेण्यं भर्गोऽस्ति तद्वयं धीमहि दधीमहि ध्यायेम वा कस्मै प्रयोजनायेत्यत्राह। हे भगवन् यः सविता देवः परमेश्वरो भवान्नस्माकं धियः प्रचोदयात् स एवास्माकं पूज्य उपासनीय इष्टदेवो भवतु नातोऽन्यं भवतुल्यं भवतोऽधि कं च कश्चित् कदाचिन्मन्यामहे।

 

गायत्री मन्त्र का भाषा में अर्थः हे मनुष्यो ! जो सब समर्थों में समर्थ, सच्चिदानन्दानन्तस्वरूप, नित्य शुद्ध, नित्य मुक्तस्वभाव वाला, कृपासागर, ठीक-ठीक न्याय का करनेहारा, जन्ममरणादि क्लेशरहित, आकाररहित, सब के घट-घट का जानने वाला, सब का धर्त्ता, पिता, उत्पादक, अन्नादि से विश्व का पोषण करनेहारा, सकल ऐश्वर्ययुक्त, जगत् का निर्माता, शुद्धस्वरूप और जो प्राप्ति की कामना करने योग्य है,  उस परमात्मा का जो शुद्ध चेतनस्वरूप है उसी को हम धारण करें। इस प्रयोजन के लिये कि वह परमेश्वर हमारे आत्मा और बुद्धियों का अन्तर्यामीस्वरूप से हम को दुष्टाचार अधम्र्मयुक्त मार्ग से हटा कर श्रेष्ठाचारयुक्त सत्य मार्ग में चलावे, उस को छोड़कर दूसरे किसी वस्तु का ध्यान हम लोग नहीं करें। क्योंकि न कोई उसके तुल्य और न अधिक है। वही हमारा पिता, राजा, न्यायाधीश और सब सुखों का देनेहारा है।

 

यह गायत्री मन्त्र का संक्षिप्तार्थ है जो महर्षि दयानन्द सरस्वती जी महाराज ने सत्यार्थ प्रकाश में किया है। यह इतना सुन्दर, सार्थक व सारगर्भित अर्थ सर्व प्रथम महर्षि दयानन्द ने सन् 1874 में सत्यार्थ प्रकाश ग्रन्थ को लिखते समय किया था। इतना सुन्दर अर्थ उनसे पूर्व अन्यत्र उपलब्घ नहीं होता। यह गायत्री मन्त्र गुरू मन्त्र भी कहलाता है। क्योंकि इसी मन्त्र का प्रथम माता अपने बालक को घर में और गुरूकुल वा पाठशाला में आचार्य ब्रह्मचारी को उपदेश करते थे। मन्त्र में ईश्वर के स्वरूप व उसके गुण-कर्म-स्वभाव पर प्रकाश डाला गया है। इसके साथ हि इस मन्त्र में जीवन को सफल करने के लिए ईश्वर द्वारा बुद्धि को सद्प्रेरणा देने की प्रार्थना की गई है। बच्चों को प्रेरणा देने का कार्य माता-पिता व आचार्य करते हैं। परमात्मा इन सबका भी आचार्य व गुरू होने के कारण उपासक व याचक द्वारा उस परम आचार्य ईश्वर से ही बुद्धि को सन्मार्ग में चलाने की प्रेरणा करने की प्रार्थना की गई है। परमात्मा आत्मा के भीतर सर्वान्तर्यामी रूप से विद्यमान है। वह हमारे मन के प्रत्येक विचार को जानता है, प्रार्थना को सुनता है और हमारे कर्मों को जानता है। अतः उससे की गई प्रार्थना निःसन्देह सुनी भी जाती है और पात्रता के अनुसार पूरी भी की जाती है। महर्षि दयानन्द, मर्यादा पुरूषोत्तम श्री रामचन्द्र, योगेश्वर श्री कृष्ण जी, आचार्य चाणक्य व समस्त ऋषि-मुनि ईश्वर से गायत्री मन्त्र द्वारा श्रेष्ठ बुद्धि प्रदान करने व उसे प्रेरित करने की प्रार्थना करते आये हैं। हम भी गायत्री मन्त्र के अर्थ सहित जप व ईश्वर का ध्यान कर इष्ट को प्राप्त कर सकते हैं। हम आशा करते हैं कि इस गायत्री मन्त्र के अर्थ से अनेक पाठकों को लाभ होगा।

Share this:

Click to share on WhatsApp (Opens in new window)Click to share on Facebook (Opens in new window)Click to share on Twitter (Opens in new window)Click to share on Google+ (Opens in new window)Click to share on LinkedIn (Opens in new window)Click to share on Reddit (Opens in new window)Click to share on Pinterest (Opens in new window)Click to share on Tumblr (Opens in new window)Share on Skype (Opens in new window)Click to email this to a friend (Opens in new window)Click to print (Opens in new window)

Related

गायत्री मंत्र जाप की महिमा

December 21, 2011

In "ज्योतिष"

मां गायत्री है वेदों की जननी

May 29, 2015

In "धर्म-अध्यात्म"

आओ, ईश्वर की स्तुति और प्रार्थना करें

  ईश्वर समस्त ऐश्वर्यों का स्वामी होने के कारण ही ईश्वर कहलाता है। जीवात्मा अल्पज्ञ, अल्प शक्ति व सामर्थ्यवाला है। अतः बुद्धि, ज्ञान, स्वास्थ्य, बल, शक्ति व ऐश्वर्य आदि के लिए ईश्वर की स्तुति, प्रार्थना व उपासना करना स्वाभाविक व आवश्यक है। महर्षि दयानन्द के आगमन से पूर्व संसार के…

March 7, 2015

In "धर्म-अध्यात्म"

Leave a Reply

Be the First to Comment!

Notify of

                                                                             new follow-up comments                                                                                                                 new replies to my comments                                                                     

Search

विषयवार पढ़ें

  Select category  आंकडे  (10)  आर्थिकी  (450)  आलोचना  (163)  उत्‍पाद समीक्षा  (10)  कला-संस्कृति  (387)  कविता  (1,030)  कहानी  (179)  कार्टून  (18)  खान-पान  (133)  खेत-खलिहान  (148)  खेल जगत  (170)  गजल  (175)  घोषणा-पत्र  (9)  चिंतन  (156)  चुटकुले  (19)  चुनाव  (192)  चुनाव विश्‍लेषण  (26)  जन-जागरण  (758)  जरूर पढ़ें  (281)  ज्योतिष  (146)  टेक्नोलॉजी  (94)  टेलिविज़न  (11)  टॉप स्टोरी  (423)  दोहे  (47)  धर्म-अध्यात्म  (1,180)  परिचर्चा  (117)  पर्यावरण  (263)  पर्व – त्यौहार  (79)  पुस्तक समीक्षा  (49)  प्रवक्ता न्यूज़  (955)  फ़ेस बुक पेज़ से  (8)  बच्चों का पन्ना  (220)  मनोरंजन  (74)  महत्वपूर्ण लेख  (411)  महिला-जगत  (207)  मीडिया  (516)  राजनीति  (4,663)  राशिफल  (16)  रेडियो  (7)  लेख  (490)  लोकसभा चुनाव  (4)  वर्त-त्यौहार  (106)  विज्ञान  (39)  विधानसभा चुनाव  (56)  विधि-कानून  (353)  विविधा  (3,541)  विश्ववार्ता  (553)  वीडियो  (7)  व्यंग्य  (789)  शख्सियत  (551)  संगीत  (18)  समाज  (1,453)  साक्षात्‍कार  (89)  सार्थक पहल  (117)  साहित्‍य  (913)  सिनेमा  (195)  सैर-सपाटा  (12)  स्‍वास्‍थ्‍य-योग  (159)  हिंद स्‍वराज  (137)  हिंदी दिवस  (46) 

महीनेवार पढ़ें

  Select Month August 2017  (111)   July 2017  (219)   June 2017  (222)   May 2017  (207)   April 2017  (274)   March 2017  (245)   February 2017  (178)   January 2017  (251)   December 2016  (214)   November 2016  (209)   October 2016  (228)   September 2016  (208)   August 2016  (262)   July 2016  (245)   June 2016  (222)   May 2016  (249)   April 2016  (221)   March 2016  (224)   February 2016  (248)   January 2016  (246)   December 2015  (221)   November 2015  (217)   October 2015  (232)   September 2015  (195)   August 2015  (174)   July 2015  (167)   June 2015  (167)   May 2015  (258)   April 2015  (264)   March 2015  (179)   February 2015  (162)   January 2015  (159)   December 2014  (163)   November 2014  (169)   October 2014  (177)   September 2014  (182)   August 2014  (188)   July 2014  (182)   June 2014  (151)   May 2014  (199)   April 2014  (201)   March 2014  (128)   February 2014  (154)   January 2014  (188)   December 2013  (121)   November 2013  (105)   October 2013  (195)   September 2013  (146)   August 2013  (162)   July 2013  (234)   June 2013  (215)   May 2013  (177)   April 2013  (170)   March 2013  (121)   February 2013  (130)   January 2013  (139)   December 2012  (147)   November 2012  (153)   October 2012  (221)   September 2012  (220)   August 2012  (243)   July 2012  (227)   June 2012  (209)   May 2012  (187)   April 2012  (180)   March 2012  (160)   February 2012  (251)   January 2012  (292)   December 2011  (269)   November 2011  (222)   October 2011  (208)   September 2011  (189)   August 2011  (239)   July 2011  (245)   June 2011  (230)   May 2011  (191)   April 2011  (143)   March 2011  (138)   February 2011  (198)   January 2011  (229)   December 2010  (267)   November 2010  (237)   October 2010  (256)   September 2010  (192)   August 2010  (187)   July 2010  (169)   June 2010  (152)   May 2010  (136)   April 2010  (165)   March 2010  (161)   February 2010  (158)   January 2010  (118)   December 2009  (97)   November 2009  (62)   October 2009  (139)   September 2009  (122)   August 2009  (68)   July 2009  (64)   June 2009  (41)   May 2009  (81)   April 2009  (94)   March 2009  (43)   February 2009  (46)   January 2009  (4)   December 2008  (8)   November 2008  (6)   October 2008  (14) 

लेखक के अनुसार पढ़ें

                      विनय बिहारी सिंह                                   विश्व गौरव                                 अंकित पांडेय                                 अंकुर विजयवर्गीय                                 अखिल कुमार (शोधार्थी)                                 अखिलेश आर्येन्दु                                 अखिलेश शुक्‍ल                                 अजय कुमार                                  अजय जैन ' विकल्प '                                  अजीत कुमार                                 अजीत कुमार सिंह                                  अजेंद्र अजय                                  अतुल तारे                                 अतुल कुमार                                  अतुल गौड़                                  अतुल मोहन सिंह                                  अनंत विजय                                 अनिका अरोड़ा                                 अनिकेत प्रियदर्शी                                 अनिता महेचा                                  अनिल अनूप                                 अनिल कुमार                                 अनिल कुमार बैनिवाल                                 अनिल जोशी                                 अनिल त्‍यागी                                 अनिल पांडेय                                 अनिल माधव दवे                                 अनिल विभाकर                                 अनिल सौमित्र                                 अनिल कुमार पाण्डेय                                  अनिल गुप्ता                                  अनिल द्विवेदी                                  अनिल सैनी ‘अनि’                                  अनीता गौतम                                 अनुज अग्रवाल                                  अनुज हनुमत                                  अनुप्रिया अंशुमान                                 अनुराग अनंत                                 अनुराग सिंह ' शेखर'                                  अनुशिखा त्रिपाठी                                 अनुश्री मुखर्जी                                  अनूप आकाश वर्मा                                 अन्नपूर्णा मित्तल                                 अपूर्व बाजपेयी                                  अफरोज आलम ‘साहिल’                                 अब्दुल रशीद                                 अभिनव शंकर                                 अभिषेक पुरोहित                                 अभिषेक रंजन                                 अभिषेक कांत पांडेय                                  अभिषेक श्रीवास्तव                                  अमन कौशिक                                  अमरेन्‍द्र किशोर                                 अमल कुमार श्रीवास्‍तव                                 अमलेन्दु उपाध्याय                                 अमित भटनागर                                 अमित शर्मा                                 अमित राजपूत                                  अमित शर्मा (CA)                                  अमिताभ त्रिपाठी                                 अम्बा चरण वशिष्ठ                                 अरविंद जयतिलक                                 अरविंद पथिक                                 अरविन्‍द विद्रोही                                 अरुण अरुण कुमार सिंह                                 अरुण कान्त शुक्ला                                 अरुण जेटली                                 अरुण माहेश्‍वरी                                 अरुण तिवारी                                  अरुणा राय                                 अरूण पाण्डेय                                  अरूण पाण्डेय                                  अर्पण जैन "अविचल"                                  अर्पित बंसल                                 अलकनंदा सिंह                                  अवनीश राजपूत                                 अवनीश सिंह                                  अवनीश सिंह भदौरिया                                  अवन्तिका चन्द्रा                                  अविनाश दास                                 अविनाश वाचस्‍पति                                 अशोक गौतम                                 अशोक चौरसिया                                 अशोक बजाज                                 अशोक मालवीय                                 अशोक “प्रवृद्ध”                                  अशोक त्रिवेदी                                  अशोक भाटिया                                  अशोक मिश्र                                  अशोक शर्मा                                  अश्वनी कुमार                                  अश्वनी कुमार, पटना                                  आकाश कुमार राय                                  आचार्य डाॅ. लोकेशमुनि                                  आदर्श तिवारी                                 आनन्द स्वरूप द्विवेदी                                 आनन्दशंकर पण्ड्या                                 आर बी एल निगम                                  आर. सिंह                                 आर. के. गुप्ता                                  आर.अस.शर्मा (नागेश)                                 आर.एल. फ्रांसिस                                 आरती शर्मा                                 आराधना द्विवेदी                                  आरिफा एविस                                  आलोक कुमार                                 आलोक कुमार यादव                                 आलोक नंदन                                 आलोक कुमार                                  आलोक कुमार सातपुते                                  आवेश तिवारी                                 आशा शुक्‍ला                                 आशा वर्मा                                  आशीष आशू                                 आशीष महर्षि                                 आशीष कुमार ‘अंशु’                                 आशीष श्रीवास्तव                                  आशुतोष                                  आशुतोष कुमार सिंह                                 आशुतोष वर्मा                                 आशुतोष माधव                                  इक़बाल हिंदुस्तानी                                 इंद्र प्रकाश यादव                                 इन्द्रमणि                                  इसरार अहमद                                 उपासना बेहार                                  उमाशंकर मिश्र                                 उमेश चतुर्वेदी                                 उमेश कुमार यादव                                 ऋचा कुलश्रेष्ठ                                 ऋतु राय                                  ऋषभ कुमार सारण                                 ए. आर. अल्वी                                 ए.एन. शिबली                                 एडवोकेट मनीराम शर्मा                                 एम. अफसर खां सागर                                 एम०एच० बाबू                                  एम्.एम्.चंद्रा                                  एल. आर गान्धी                                 एल. एस. हरदेनिया                                 एस.के. चौधरी                                 ओंकारेश्वर पांडेय                                  कनिष्क कश्यप                                 कन्हैया कुमार झा                                 कन्हैया झा                                  कल्पना डिण्डोर                                  कविता बालियान                                  किशोर बड़थ्वाल                                 कीर्ति सिंह                                 कीर्ति दीक्षित                                  कुंज बिहारी जोशी                                  कुंदन लाल चौधरी                                 कुन्दन पाण्डेय                                 कुमार प्रत्युष                                 कुमार कृष्णन                                  कुमार विमल                                  कुमार सुशांत                                  कुलदीप प्रजापति                                  कुलदीप सिंह "राघव"                                 कुशल सचेती                                 कृष्ण कान्त वैदिक शास्त्री                                  के. एन. गोविंदाचार्य                                 के.डी. चारण                                  केशव आचार्य                                 केशव पटेल                                 केशव झा                                  क्षेत्रपाल शर्मा                                 खुरशीद आलम                                  खुशबू सिंह                                 गंगानन्द झा                                 गिरीश पंकज                                 गिरीश मिश्रा                                 गिरीश जुयाल                                  गिरीश बिलोरे billore                                 गुंजन कुमारी                                  गुंजेश गौतम झा                                  गुलशन कुमार गुप्ता                                 ग़ुलाम रसूल देहलवी                                  गोपाल अग्रवाल                                 गोपाल गोयल                                 गोपाल सामंतो                                 गोपाल बघेल 'मधु'                                  गौतम चौधरी                                 घनश्याम भारतीय                                  चंडीदत्त शुक्‍ल                                 चंद्र मौलेश्वर प्रसाद                                 चन्दन कुमार                                 चन्द्र प्रकाश शर्मा                                  चम्पत राय                                 चरखा फिचर्स                                  चारु शिखा                                  चिन्मय मिश्र                                 चैतन्‍य प्रकाश                                 जगजीत शर्मा                                  जगत मोहन                                 जगदम्बा प्रसाद गुप्ता ”जगत”                                 जगदीश पांडे                                 जगदीश यादव                                  जगदीश वर्मा ‘समन्दर’                                  जगदीश्‍वर चतुर्वेदी                                 जगमोहन ठाकन                                 जगमोहन फुटेला                                 जतिन कुमार                                  जयदीप शेखर                                  जयप्रकाश मानस                                 जयप्रकाश सिंह                                 जयराम 'विप्लव'                                 जवाहर चौधरी                                 जावेद उस्मानी                                 जावेद अनीस                                  जितेन्द्र जितेन्द्र प्रताप सिंह                                 जितेन्द्र मणि त्रिपाठी                                 जितेन्द्र ज्योति                                  जीतेन्द्र कुमार नामदेव                                 जीवन प्रकाश                                 जोली अंकल                                 टी के मारवाह                                 डब्बू मिश्रा                                 डा रवि प्रभात                                  डा. अरविन्द कुमार सिंह                                  डा. कुमारेन्द्र सिंह सेंगर                                 डा. कौशल किशोर श्रीवास्तव                                  डाँ. रमेश प्रसाद द्विवेदी                                 डा. रवीन्द्र अग्निहोत्री                                 डा. राधेश्याम द्विवेदी                                  डा. श्याम गुप्त                                  डा. श्वेता दीप्ति                                  डा. संतोष राय                                  डा.गोपा बागची                                 डा.राज सक्सेना                                  डाॅ. कृष्णगोपाल मिश्र                                  डॉ केडी सिंह                                 डॉ नन्द लाल भारती                                  डॉ नीलम महेन्द्रा                                  डॉ प्रवीण तिवारी                                  डॉ शैलेन्द्र कुमार                                  डॉ. अभिज्ञात                                 डॉ. अरुण कुमार दवे                                 डॉ. कुलदीप चन्‍द अग्निहोत्री                                 डॉ. धनाकर ठाकुर                                 डॉ. पुनी‍त बिसारिया                                 डॉ. प्रवीण तोगड़िया                                 डॉ. प्रेम जनमेजय                                 डॉ. मधुसूदन                                 डॉ. महेश परिमल                                 डॉ. मो. अशरफ ख़ान                                 डॉ. राजेश कपूर                                 डॉ. सी. पी. राय                                 डॉ. अजय पाण्डेय                                  डॉ. अनिल जैन                                 डॉ. आशुतोष वाजपेयी                                 डॉ. कौशल किशोर मिश्र                                  डॉ. चंद्रशेखर प्राण                                  डॉ. दीपक आचार्य                                 डॉ. पुरुषोत्तम मीणा 'निरंकुश'                                 डॉ. प्रतिभा सक्‍सेना                                 डॉ. प्रीत अरोड़ा                                 डॉ. भूपेंद्र सिंह गर्गवंशी                                  डॉ. मनीष कुमार                                 डॉ. मनोज चतुर्वेदी                                 डॉ. मनोज जैन                                 डॉ. मनोज मिश्र                                 डॉ. मनोज कुमार तिवारी                                  डॉ. मनोज शर्मा                                  डॉ. मुकेश गर्ग                                 डॉ. मुनीश रायजादा                                  डॉ. राजीव कुमार रावत                                 डॉ. राजेश शर्मा                                 डॉ. विवेकानंद उपाध्‍याय                                 डॉ. वेदप्रताप वैदिक                                 डॉ. शाहिद अली                                 डॉ. शुभ्रता मिश्रा                                  डॉ. संजय वर्मा                                 डॉ. सीमा अग्रवाल                                 डॉ. सुधेश                                  डॉ. सुभाष राय                                 डॉ. सुरेंद्र जैन                                 डॉ. सुरेश अग्रवाल                                 डॉ. सौरभ मालवीय                                 डॉ.अलका अग्रवाल                                 डॉ.कुमार विश्वास                                  डॉ.कैलाश चन्द्र                                 डॉ.प्रेरणा चतुर्वेदी                                 डॉ.मृदुल कीर्ति                                  डॉ.रमेश प्रसाद द्विवेदी                                 डॉ0 शशि तिवारी                                 डॉ0 आशीष वशिष्ठ                                 डॉक्टर घनश्याम वत्स                                 तनवीर जाफरी                                 तपस यागनिक                                 तरुण विजय                                 तरुण राज गोस्वामी                                 तारकेश कुमार ओझा                                 तिलक राज रेलन                                 तुलसी टावरी                                  तुषार रस्तोगी                                  तेजवानी गिरधर                                 तेजू जांगिड़                                  त्रियम्बक शर्मा                                  दानसिंह देवांगन                                 दिनेश परमार                                 दिनेश शाक्‍य                                 दिनेश गुप्ता 'दिन'                                 दिवस दिनेश गौड़                                 दिव्‍या माथुर                                 दीपक खेतरपाल                                 दीपक कुमार                                  दीपक चौरसिया ‘मशाल’                                 दीपक शर्मा 'आज़ाद'                                  दीपा शर्मा                                 देविदास देशपांडे                                  देवेन्द्र शर्मा                                 देवेन्द्र सिंह                                 देवेन्‍द्र स्‍वरूप                                 देवेन्द्र कुमार                                  देवेश खंडेलवाल                                 देवेश शास्त्री                                  धीरेन्‍द्र प्रताप सिंह                                 धीरेन्द्र गर्ग                                  नन्द किशोर कुमावत                                 नन्‍दलाल शर्मा                                 नरेंद्र भारती                                  नरेन्द्र निर्मल                                 नरेश भारतीय                                 नवनीत                                  नवनीत कुमार गुप्‍ता                                 नवीन देवांगन                                 नागेन्द्र शर्मा                                 निधि चौधरी                                 निधि सक्‍सेना                                 निरंजन परिहार                                 निर्भय कर्ण                                  निर्मल रानी                                 निर्मल कुमार पाटोदी                                  निशीथ सकलानी                                  नीतेश राय                                  नीरज कुमार दुबे                                 नीरज वर्मा                                 नीलाक्ष “विक्रम”                                  पंकज चतुर्वेदी                                 पंकज झा                                 पंकज व्‍यास                                 पंकज कुमार नैथानी                                  पंकज त्रिवेदी                                  पंडित सुरेश नीरव                                 पंडित दयानंद शास्त्री                                 पण्डित परन्तप प्रेमशंकर                                 पन्नालाल शर्मा                                 परमजीत कौर कलेर                                 पवन कुमार अरविन्द                                 पवन चौरसिया                                  पवन तिवारी                                  पारसमणि अग्रवाल                                  पिन्टू कुमार मीणा                                  पीयूश कुमार राय                                 पीयूष द्विवेदी 'भारत'                                 पीयूष पंत                                 पुनीता सिंह                                 पुष्पेन्द्र दीक्षित                                  पूजा शुक्ला                                 प्रकाश चण्डालिया                                 प्रकाश नारायण सिंह                                 प्रणय विक्रम सिंह                                 प्रतिमा गुप्ता                                  प्रतिमा शुक्ला                                  प्रत्यूष मिश्र                                 प्रदीप जिलवाने                                 प्रदीप श्रीवास्‍तव                                 प्रदीप चन्द्र पाण्डेय                                 प्रदीप रावत                                  प्रभात कुमार रॉय                                 प्रभात झा                                  प्रभांशु ओझा                                  प्रभुदयाल श्रीवास्तव                                 प्रमोद भार्गव                                 प्रमोद कुमार                                  प्रवीण गुगनानी                                 प्रवीण दुबे                                 प्रवीण कुमार                                  प्रशांत राय                                 प्रहरी                                  प्रियंका सिंह                                  प्रीतम नागराले                                  प्रीति कुमारी                                  प्रेरणा कुमारी                                  प्रो ए. डी. खत्री                                 प्रो. कुसुमलता केडिया                                 प्रो. एस. के. सिंह                                  प्रो. कृष्ण कुमार गोस्वामी                                  प्रो. पुष्पिता अवस्थी                                  प्रो. बृजकिशोर कुठियाला                                 प्रोफेसर महावीर सरन जैन                                  फखरे आलम                                  फ़िरदौस ख़ान                                 फैज़ल खान                                  बरुण कुमार सिंह                                  बलबीर राणा                                 बलवन्त                                  बाबी रमाकांत                                  बालमुकुन्द द्विवेदी                                 बालमुकुन्द पाण्डेय                                 बिनोद पांडेय                                 बी एन गोयल                                  बी.आर.कौंडल                                  बी.पी. गौतम                                 बीनू भटनागर                                 बृजनन्दन यादव                                 बृजेन्द्र अग्निहोत्री                                 बेअंत सिंह चौधरी                                  ब्रजेश कुमार झा                                 ब्रह्मदीप अलुने                                  ब्रह्मानंद राजपूत                                  भगवंत अनमोल                                 भंवर मेघवंशी                                  भवेश नंदन झा                                 भारत भूषण                                 भारत सेन                                 भार्गव चन्दोला                                 भुवन जोशी                                  मंगलमय                                  मंजुल भटनागर                                  मदन मोहन शर्मा ‘अरविन्द’                                 मदन तिवारी                                  मदनलाल राठौर                                  मधु शर्मा कटिहा                                  मन ओज सोमक्रिया                                 मनमोहन आर्य                                 मनमोहन सिंह                                  मनीष जैसल                                 मनीष मंजुल                                 मनीष कुमार सिंह                                  मनीष ठाकुर                                  मनीषा गुप्ता                                  मनोज जैन                                 मनोज नौटियाल                                 मनोज श्रीवास्‍तव 'मौन'                                 मनोज कुमार                                  मनोज ज्वाला                                  मनोज यादव                                  मनोहर पुरी                                 मफतलाल अग्रवाल                                  ममता त्रिपाठी                                 मयंक चतुर्वेदी                                 महावीर शर्मा                                  महेश तिवारी                                  महेश दत्त शर्मा                                 मा. गो. वैद्य                                 मानव गर्ग                                  मालचन्द कन्नौजिया 'बेपनाह'                                  मिथिलेश सिंह                                 मिलन सिन्हा                                  मीनाक्षी मीणा                                 मुकुल मिश्रा                                 मुकेश चन्‍द्र मिश्र                                 मुकेश कुमार 'गजेंद्र'                                 मुजफ्फर भारती                                 मृत्युंजय दीक्षित                                  मृदुल चंद्र श्रीवास्तव                                  मृदुल श्रीवास्तव                                  मेघा वर्मा                                  मो. इफ्तेख़ार अहमद                                 मोतीलाल                                  मोहन जोशी                                 मोहम्मद आसिफ इकबाल                                  यतीन्द्र मिश्र                                  योगेश कुमार गोयल                                 रघुनाथ सिंह                                 रचना त्यागी "आभा"                                 रंजन जैदी                                 रंजना उपाध्याय                                 रंजना झा                                  रजनीश कुमार                                  रंजीत रंजन सिंह                                 रतन मणि लाल                                 रत्नेश कातुलकर                                 रत्‍नेश त्रिपाठी                                 रमेश पांडेय                                 रमेश कुमार दुबे                                 रवि शंकर                                 रवि कुमार छवि                                  रवि शंकर (CEFS)                                 रवि श्रीवास्तव                                  रविकान्त                                  रविन्द्र शर्मा                                  रहीम खान                                 राकेश                                  राकेश उपाध्याय                                 राकेश सिन्‍हा                                 राकेश अचल                                  राकेश कुमार आर्य                                 राकेश कुमार पटेल                                  राखी रघुवंशी                                 राघवेन्द्र सिंह                                 राघवेन्द्र कुमार 'राघव'                                 राजकुमार साहू                                 राजकुमार सोनी                                 राजकुमार झांझरी                                  राजकुमार(कमलज्योति)                                  राजनारायण बोहरे                                 राजमणि                                  राजीव गुप्ता                                 राजीव थेप्रा                                 राजीव दुबे                                 राजीव पाठक                                 राजीव बिश्‍नोई                                 राजीव रंजन                                 राजीव रंजन प्रसाद                                 राजीव रंजन प्रसाद (बीएचयू)                                 राजीव शर्मा                                 राजीव प्रताप सिंह                                  राजू पाण्डेय                                  राजू सुथार                                  राजेंद्र चड्ढ़ा                                 राजेंद्र जोशी                                 राजेंद्र पाध्ये                                 राजेंद्र बंधू                                 राजेन्‍द्र राठौर                                 राजेन्द्र सारथी                                  राजेश करमहे                                 राजेश कश्यप                                 राजेश त्रिपाठी                                 राजेश यादव                                 राम कृष्ण                                 राम लाल                                 राम कृष्ण खुराना                                 राम नारायण सुथर                                 राम बहादुर सिंह                                 राम सिंह यादव                                  रामकिशोर पंवार                                 रामकुमार विद्यार्थी                                 रामदास सोनी                                 रामनयन सिंह                                 रामबिहारी सिंह                                 रामस्‍वरूप रावतसरे                                 रामानुज मिश्र                                  रामेन्द्र मिश्रा                                 राहुल खटे                                  राहुल सांकृत्यायन                                  राहुल सेंगर                                  रीता जायसवाल                                 रेनू सूद                                 रोहित पंवार                                 रोहित पाण्डेय                                 रोहित कुमार कश्यप                                  रोहित गौतम                                  रोहित श्रीवास्तव                                  लक्ष्मी जायसवाल                                 लक्ष्मी जायसवाल                                  लक्ष्मी दत्त शर्मा                                 लक्ष्मी नारायण लहरे कोसीर पत्रकार                                 लखेश्वर चंद्रवंशी                                 ललित कुमार कुचालिया                                 ललित कौशिक                                  ललित गर्ग                                  लालकृष्‍ण आडवाणी                                 लिमटी खरे                                 लीना                                  लोकेन्द्र सिंह राजपूत                                 वंदना शर्मा                                 वंदना शर्मा                                 वसीम अकरम                                 वसीम अख़्तर                                 वासुदेव त्रिपाठी                                 विकास कुमार                                 विकास कौशिक                                 विकास आनन्द                                  विकास कुमार गुप्ता                                 विकास मित्तल                                  विजन कुमार पाण्डेय                                  विजय कुमार                                 विजय निकोर                                 विजय सिंघल                                 विजय सोनी                                 विजय कुमार                                  विजय कुमार सप्पाती                                 विनय साहू                                 विनायक शर्मा                                 विनोद उपाध्याय                                 विनोद बंसल                                 विनोद कुमार सर्वोदय                                  विपिन किशोर सिन्हा                                 विपुल समाजदार                                 विभाष कुमार झा                                  विभोर गुप्ता                                 विभोर त्रिखा                                 विमलेश बंसल 'आर्या'                                 विवेक सक्सेना                                  विशाल आनंद                                 विशाल शर्मा                                 विश्‍वमोहन तिवारी                                 विश्‍वरंजन                                  विष्णुगुप्त                                  वी. के. सिंह                                 वीरभान सिंह                                 वीरेंदर परिहार                                 वीरेन्‍द्र                                  वीरेन्द्र जैन                                 वीरेन्द्र परमार                                  वीरेन्द्र सिंह राठौर                                 वीरेन्द्र सिंह चौहान                                  वीरेश्वर तोमर                                  वृषेश चन्‍द्र लाल                                 वैदिका गुप्ता                                  व्‍यालोक पाठक                                 शंकर शरण                                 शकुन्तला बहादुर                                  शम्‍स तमन्‍ना                                 शशांक कुमार राय                                 शशांक शेखर                                 शादाब जाफर 'शादाब'                                 शालिनी अग्रहरि                                 शालिनी मैथु                                 शालिनी तिवारी                                  शास्त्री नित्यगोपाल कटारे                                 शाहिद रहीम                                 शाहिद नकवी                                  शिखा वार्ष्‍णेय                                 शिखा श्रीवास्‍तव                                 शिव नारायणं शर्मा                                 शिव शरण त्रिपाठी                                  शिवदेव आर्य                                  शिवराज सिंह चौहान                                  शिवानंद द्विवेदी "सहर"                                 शिवेन्दु राय                                  शिवेश प्रताप सिंह                                 शिशिर बडकुल                                  शीतलकुमार अक्षय                                  शुभम तिवारी                                  शैलेंद्र जोशी                                  शैलेन्‍द्र कुमार                                 शैलेन्द्र सिंह                                 शैलेन्द्र कुमार सिंह                                  शैलेन्द्र चौहान                                  शैलेन्द्र सक्सेना "अध्यात्म"                                 श्याम नारायण रंगा                                 श्‍यामल सुमन                                 श्रद्धा सुमन                                  श्रीकांत उपाध्‍याय                                 श्रीराम तिवारी                                 श्वेता झा                                 श्‍वेता यादव                                 श्‍वेता सिंह                                 श्वेता दीप्ति                                  संचित पुरोहित                                  सचिन श्रीवास्‍तव                                 सचिन कुमार जैन                                 संजय ग्रोवर                                 संजय द्विवेदी                                 संजय पराते                                 संजय बिन्नाणी                                 संजय सक्‍सेना                                 संजय स्‍वदेश                                 संजय कुमार                                  संजय कुमार फरवाहा                                 संजय कुमार (कुरुक्षेत्र)                                  संजय कुमार बलौदिया                                  संजय चाणक्य                                  संजय रोकड़े                                  संजीत त्रिपाठी                                 संजीव पांडेय                                 सतीश सिंह                                 सतीश कुमार आर. रावत                                 सत्यव्रत त्रिपाठी                                  सत्येंद्र खरे                                  सत्येन्द्र गुप्ता                                 सत्‍येन्‍द्र सिंह 'भोलू'                                 संदीप उपाध्याय                                 संदीप ठाकुर                                 संदीप सिंह                                 संदीप त्यागी                                  सपना मांगलिक                                  समन्‍वय नंद                                 समन्वय़ नंद                                 समर्थ परमार                                  समीर चौगांवकर                                 सरफराज़ ख़ान                                 सरमन नगेले                                 सरिता अरगरे                                 सलीम अख्‍तर सिद्दिकी                                 सविता मिश्रा                                  सारदा बनर्जी                                 सावित्री तिवारी 'आजमी'                                 सिद्धार्थ झा                                  सिद्धार्थ मिश्र “स्वतंत्र”                                 सिद्धार्थ शंकर गौतम                                 सिद्धार्थ शंकर त्रिपाठी                                 सिया अर्पण राम                                  सुजाता मिश्र                                 सुदर्शन प्रियदर्शनी                                 सुधा सिंह                                 सुधा राजे                                  सुधीर मौर्य                                 सुधीर तालियान                                  सुधीर मौर्य 'सुधीर'                                 सुनील अमर                                 सुनील मिश्र                                 सुनील कुमार ठाकुर                                  सुप्रिया सिंह                                  सुमंत विद्वांस                                 सुमीत श्रीवास्तव                                 सुरभी                                  सुरेंदर पाल                                 सुरेन्द्र अग्निहोत्री                                 सुरेन्‍द्र चतुर्वेदी                                 सुरेन्‍द्र कुमार पटेल                                  सुरेन्द्र नाथ गुप्ता                                  सुरेन्द्र सिंह बिष्ट                                  सुरेश चिपलूनकर                                 सुरेश बरनवाल                                 सुरेश हिन्‍दुस्‍थानी                                 सुवर्णा सुषमेश्वरी                                  सुशांत शुभम                                  सुशान्त सिंहल                                 सूरज तिवारी 'मलय'                                 सूर्यकांत बाली                                 सेराज खान 'जासम'                                  सोनू मिश्र                                 सौरभ कुमार यादव                                 सौरभ राय 'भगीरथ'                                  स्मिता                                  स्वदेश सिंह                                  हनुमान सहाय मीना                                  हरपाल सिंह                                 हरि शंकर व्यास                                  हरिहर शर्मा                                 हरीश शर्मा                                  हरे राम मिश्र                                 हर्ष सिंह                                  हर्षवर्धन पान्डे                                 हितेश शुक्‍ला                                 हितेश शुक्ला                                 हिमकर श्‍याम                                 हिमांशु डबराल                                 हिमांशु शेखर                                 हिमांशु सिंह                                 हिमांशु जोशी                                  हिमांशु तिवारी आत्मीय                                  हिमांशु शेखर झा                                  हेमंत कुमावत 'हेमू '                                  हेमेन्द्र क्षीरसागर            

प्रवक्ता पर लेख भेजे

प्रवक्ता पर लेख भेजने के लिए यहां क्लिक करें या फिर सीधे prawakta@gmail.com पर हमें लिख भेजें।

साक्षात्‍कारMoreप्रसार भारती के नए CEO शशि शेखर वेम्पती से खास बातचीतमोदी सरकार की सफलता और विफलता पर आरएसएस विचारक गुरूमूर्ति जी के बेबाक विचार |सब कुछ अपने आप मिलता गया : असीमा भट्ट“ऐसी शादी में नहीं जाना चाहता जहाँ केवल फूल फेकना हो।“- नीरज भारद्धाजड्रग्स के खिलाफ हमारी लड़ाई जारी रहेगी : आर.के. विश्वजीत

 प्रवक्ता.कॉम – हिन्दी समाचार

आतंकवाद के वित्त पोषण का मामला : एनआईए ने कश्मीर में तलाशी लीशरद यादव के शक्ति प्रदर्शन में शामिल होंगे विपक्ष के शीर्ष नेतागणबिहार में बाढ़ से 72 की मौत, 14 जिलों की 73.44 लाख आबादी प्रभावितमुस्लिम पुरूष का निकाहनामा रद्द करने के मामले की न्यायालय ने दिया एनआईए जांच का आदेशनौ राज्यों तक फैली बाढ़ और भूस्खलन की आपदा , 99 की मौतपाकिस्तानी बलों ने किया संघर्षविराम का उल्लंघन, पुंछ में गोलाबारीटीआरएस नेता ए पी जितेन्द्र रेड्डी ने कहा, उनकी पार्टी राजग में शामिल नहीं हो रहीनयी मेट्रो नीति को केन्द्रीय मंत्रिमंडल से मंजूरी मिलीप्रधानमंत्री ने समृद्ध, विकसित भारत के लिये ‘न्यू इंडिया’ का संकल्प जतायाभारतीय पुरुष हाकी टीम ने नीदरलैंड को 2-1 से हराया, श्रृंखला जीती

 Latest Legal News

SC to look into bomb making plot in Rajiv caseRe-induction of retd cops: Officers undertake to resignSC restrains lawyer from practising for a monthUP local body polls in November: state govt tells Allahabad HCPersonal liberty can’t be compromised: SC1984 riots: SC appoints panel to scrutinise 241 casesNo ‘name calling’ in Sunanda Pushkar case: Delhi HCMuzaffarnagar riots: 13 acquitted in killing of 3 of family

 Top Legal Articles

Aerial Hijacking and the International LawCAPITAL PUNISHMENTTo wed or not to wed :  Cohabitation law reformThe Curious Case of DamagesStandard Form of Contracts – Take it or Leave it?

ताज़ा समाचार गूगल से…

1000 करोड़ के घोटाले का सच: मास्टर माइंड थी ये महिला, बड़े-बड़े लोगों से थे संबंध - दैनिक जागरणईद में सड़क पर नमाज पढ़ी जा सकती है तो कांवड़ यात्रा शवयात्रा क्यों : योगी आदित्यनाथ - दैनिक जागरणशरद का BJP पर तंज, कहा- जनता के सामने कोई हिटलर भी नहीं जीत सकता - दैनिक जागरणपश्चिम बंगाल निकाय चुनाव में तृणमूल कांग्रेस ने दिखाया दम, बीजेपी की उम्मीदें को झटका - NDTV Khabarऔरैया प्रकरण LIVE: अखिलेश पुलिस हिरासत से रिहा, सपा कार्यकर्ताओं का कई जिलों में उग्र प्रदर्शन - Hindustan हिंदी

हिंदी फॉण्ट टूल

यूनिकोड हिंदी फॉण्ट कन्वर्टरब्राउजर आधारित यूनिकोड हिन्दी फॉण्ट कनवर्टर के लिंक्सयूनिकोड हिंदी फॉण्ट कन्वर्टर सॉफ्टवेर (ई-पंडित) डाउनलोड करेंऑनलाइन हिंदी में टाइप करने के लिए यहाँ क्लिक करेंअपने कंप्यूटर के लिए हिंदी टाइपिंग टूल यहाँ से डाउनलोड करें

आपने कहा…

ARISH SAHANI on कर्मयोगी श्रीकृष्णअजय मित्तल on जम्मू-कश्मीर, लौहपुरुष और संघ इंसान on सोमनाथ मंदिर के तर्ज पर राम मन्दिर का निर्माण मनोज ज्वाला on वैश्विक मंच पर प्राचीन भारतीय शिक्षण-पद्धति की धमकडॉ धनाकर ठाकुर mo 7580931499 on स्‍वतंत्रता संग्राम में राष्‍ट्रीय स्‍वयंसेवक संघ की भूमिकाAnil Gupta on सभी हिन्दुओं और अन्य मतावलम्बियों के पूर्वज वैदिक धर्मी आर्य थे

सबस्क्राइब प्रवक्ता.कॉम

प्रवक्‍ता डॉट कॉम के लेखों को अपने ईमेल पर प्राप्त करने के लिए नीचे दिए गए बॉक्‍स में अपना ई-मेल भरें :

 
5 हज़ार से ज्यादा लोग अबतक सबस्क्राइब कर चुके हैं . 
For NewsLetter Register Here

Follow us

 प्रवक्ता.कॉम 
51, द्वितीय तल 
रानी झांसी रोड 
पहाड़गंज, नई दिल्ली – 110055
 +91-11-23635020
 +91-11-23635019
 mail[@]pravakta.com

Developed & maintained by Manu Info Solutions Pvt.Ltd.

© प्रवक्ता.कॉम

No comments:

Post a Comment