Sunday 17 September 2017

भीखा जेहि तन राम भजन नहिं कालरूप तेहि मानी।'

ⓘ Optimized just nowView original http://bharatdiscovery.org/india/%E0%A4%AD%E0%A5%80%E0%A4%96%E0%A4%BE_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A4%AC Menu Phonetic भीखा साहब भीखा साहब  पूरा नाम भीखानन्द चौबे जन्म भूमि खानपुर बोहना, आजमगढ़ ज़िला, उत्तर प्रदेश मृत्यु 1791 ई. कर्म भूमि भारत मुख्य रचनाएँ 'राम कुण्डलिया', 'राम सहस्रनाम', 'रामसबद', 'रामराग', 'राम कवित्त' और 'भगतवच्छावली' आदि। भाषा भोजपुरी नागरिकता भारतीय अन्य जानकारी भीखा साहब ने पद, कवित्त, रेखता, कुण्डलिया और दोहा (साखी) आदि कई छन्दों का प्रयोग किया है।  इन्हें भी देखें कवि सूची, साहित्यकार सूची भीखा साहब (भीखानन्द चौबे) बावरी पंथ की भुरकुडा, गाजीपुर शाखा के प्रसिद्ध संत गुलाम साहब के शिष्य थे। वे बड़े सिद्ध और अनुभवी संत थे। चमत्कारों और दिखावे में वे विश्वास नहीं करते थे। वे तो इतना जानते थे कि जो राम का भजन नहीं करता, उसे कालरूप समझना चाहिए- 'भीखा जेहि तन राम भजन नहिं कालरूप तेहि मानी।' जन्म तथा गृह त्याग भीखा साहब का जन्म आजमगढ़ ज़िला, उत्तर प्रदेश के खानपुर बोहना नामक ग्राम में हुआ था। उनको बचपन से ही गांव में आने वाले साधु-संत आकर्षित किया करते थे। धीरे-धीरे उनके मन में वैराग्य बढ़ने लगा। मात्र बारह साल की अवस्था में ही उनके विवाह की तैयारी की जाने लगी थी। विवाह के रंग- बिरंगे कपड़े पहनकर भीखा समझ गए कि उनके पैरों में गृहस्थ-धर्म की बेड़ियां डाली जा रही हैं। बस फिर क्या था, एक दिन वह चुपचाप घर से निकल भागे।[1] गुलाल साहब के उत्तराधिकारी  गाजीपुर ज़िले के ही सैदपुर भीरती परगना के अमुआरा गाँव में गुलाल साहब के एक पद का गान सुनकर भीखा साहब उनसे इतने प्रभावित हुए कि सीधे भुरकुड़ा जाकर उनके शिष्य हो गये। भीखा तेजस्वी महात्मा थे। बाद में गुलाल साहब ने भीखा को दीक्षा दी। उनकी साधना इतनी बढ़ी कि 1760 ई. में गुलाल साहब के बाद भीखा साहब ही उनके उत्तराधिकारी बने। शिष्य भीखा साहब के दो प्रमुख शिष्य हुए- गोविन्द साहब चतुर्भुजदास इनके शिष्य गोविन्द साहब ने फैजाबाद में अपनी पृथक् गद्दी चलायी, जबकि चतुर्भुजदास भुरकुड़ा में ही रहे। कृतियाँ भीखा साहब की छ: कृतियाँ प्रसिद्ध है- 'राम कुण्डलिया', 'राम सहस्रनाम', 'रामसबद', 'रामराग', 'राम कवित्त' और 'भगतवच्छावली'। इन रचनाओं का प्रमुख अंश बेलवेडियर प्रेस, इलाहाबाद से प्रकाशित 'भीखा साहब की बानी' और भुरकुड़ा गद्दी से प्रकाशित 'महात्माओं की बानी' में आ गया है। 'राम सबद' सबसे बड़ी रचना है, जिसमें भीखा साहब के अतिरिक्त अन्य संतों के समान भाव-धारा के छन्द भी संग्रहीत हैं। आपकी कृतियों में संसार की असारता, चंचल मन का निग्रह, शब्द ब्रह्म की अद्वैतता और पूर्णता, शब्द-योग, नाम-स्मरण, दैन्य, प्रेम-निरूपण, गुरु की महत्ता, आत्मा की सर्वव्यापकता और संसारी जीवों का उद्बोधन वर्णित है।[1] छन्द तथा भाषा प्रयोग पीताम्बरदत्त बड़थ्वाल ने भीखा साहब की विचारधारा को अद्वैत-वेदांत-दर्शन के निकट स्वीकार किया है। आपने पद, कवित्त, रेखता, कुण्डलिया और दोहा (साखी) आदि कई छन्दों का प्रयोग किया है। इनके गेय पदों की संख्या भोजपुरी के और रेखता की भाषा अरबी-फ़ारसी से युक्त खड़ी बोली के अधिक निकट है। निधन सन 1791 ई. में भीखा साहब ने अपनी इहलीला समाप्त की।[1] वे अपनी रचना-शैली की सुबोधता, पदों के लालित्य और विचारों की स्पष्टता के लिए प्रसिद्ध हैं।[2] पन्ने की प्रगति अवस्था आधार प्रारम्भिक माध्यमिक पूर्णता शोध टीका टिप्पणी और संदर्भ ↑ 1.0 1.1 1.2 हिन्दी साहित्य कोश, भाग 2 |प्रकाशक: ज्ञानमण्डल लिमिटेड, वाराणसी |संकलन: भारतकोश पुस्तकालय |संपादन: डॉ. धीरेंद्र वर्मा |पृष्ठ संख्या: 411 | ↑ सहायक ग्रंथ- उत्तरी भारत की संत परम्परा: परशुराम चतुर्वेदी; संतकाव्य; संतबानी संग्रह, भाग पहिला, बेलवेडियर प्रेस, प्रयाग। संबंधित लेख [] देखें • वार्ता • बदलें भारत के कवि संस्कृत के कवि अश्वघोष · कल्हण · वररुचि ·कालिदास · विद्यापति · बाणभट्ट ·मम्मट · भर्तृहरि · भीमस्वामी ·भट्टोजिदीक्षित · भवभूति · मंखक ·जयदेव · भारवि · माघ · श्रीहर्ष ·क्षेमेन्द्र · कुंतक · राजशेखर · शूद्रक ·विशाखदत्त · भास · हरिषेण · अप्पय दीक्षित आदि काल चंदबरदाई · नरपति नाल्ह · जगनिक· चर्पटीनाथ · धोयी · अमीर ख़ुसरो ·पुष्पदन्त · स्वयंभू देव · शंकरदेव ·सरहपा भक्तिकाल कबीर · तुलसीदास · कंबन · दादू दयाल · मीरां · अंदाल · रसखान ·रहीम · रैदास · मलिक मुहम्मद जायसी · लालचंद · नरोत्तमदास ·नामदेव · छीहल · कृष्णदास पयहारी· लालच दास · कृपाराम · कुमारव्यास· महापात्र नरहरि बंदीजन · आलम ·गंग · मनोहर · बलभद्र मिश्र ·ज्ञानदास · जमाल · होलराय ब्रह्मभट्ट· कृत्तिवास · क़ादिर बख्श · बनारसी दास · सुंदर दास · धर्मदास ·गुरुनानक · सुन्दरदास · त्यागराज ·आंडाल · गोविन्ददास आचार्य ·गोविन्ददास चक्रवर्ती · गोविन्ददास कविराज · मलूकदास · अक्षरअनन्य ·जगजीवनदास · दयाराम · कुतबन ·मंझन · उसमान · शेख नबी · नूर मुहम्मद · स्वामी अग्रदास · नाभादास· अनन्य अलि · प्राणचंद चौहान ·हृदयराम · हितहरिवंश · गदाधर भट्ट· स्वामी हरिदास · सूरदास मदनमोहन · श्रीभट्ट · व्यास जी ·ध्रुवदास · टोडरमल · बीरबल ·पुहकर कवि · कासिमशाह · तुकाराम· दरिया साहेब · अमरेश · दरिया साहेब · धरनीदास · अप्पर ·हलधरदास · हरिराम व्यास ·पुण्डरीक अष्टछाप कवि सूरदास · कुम्भनदास · कृष्णदास ·गोविंदस्वामी · चतुर्भुजदास ·छीतस्वामी · नंददास · परमानंद दास·अनंतदास रीति काल बिहारी लाल · केशव · भूषण ·घनानन्द · सैय्यद मुबारक़ अली बिलग्रामी · सेनापति · चिंतामणि त्रिपाठी · बेनी · मंडन · मतिराम ·कुलपति मिश्र · सुखदेव मिश्र ·कालिदास त्रिवेदी · राम · नेवाज ·देव · श्रीधर · सूरति मिश्र · कवींद्र ·श्रीपति · बीर · कृष्ण · पराग (कवि) ·गजराज उपाध्याय · रसिक सुमति ·गंजन · अली मुहीब ख़ाँ · भिखारी दास · भूपति · तोषनिधि · बंसीधर ·दलपति राय · सोमनाथ माथुर ·रसलीन · रघुनाथ · दूलह · कुमार मणिभट्ट · शंभुनाथ मिश्र · उजियारे कवि · शिवसहाय दास · गोपालचन्द्र 'गिरिधरदास' · चरनदास · रूपसाहि ·बैरीसाल · ऋषिनाथ · रतन · दत्त ·नाथ · चंदन · देवकीनन्दन · महाराज रामसिंह · भान · ठाकुर बद्रीजन ·घनश्याम शुक्ल · थान · कृपानिवास ·बेनी बंदीजन · बेनी प्रवीन · जसवंत सिंह · यशोदानंदन · करन · गुरदीन पांडे · ब्रह्मदत्त · धनीराम · पद्माकर ·ग्वाल · प्रतापसाहि · चंद्रशेखर वाजपेयी · दूलनदास · भीषनजी ·रसिक गोविंद · सूर्यमल्ल मिश्रण ·कुवरि · अखा भगत · कवीन्द्राचार्य सरस्वती · मनीराम मिश्र · उजियारे लाल · बनवारी · तुलसी साहिब ·सबलसिंह चौहान · वृंद · छत्रसिंह ·बैताल · आलम · गुरु गोविंदसिंह ·श्रीधर · लाल कवि · रसनिधि ·महाराज विश्वनाथ सिंह · नागरीदास· जोधाराज · बख्शी हंसराज ·जनकराज किशोरीशरण · अलबेली अलि · भीखा साहब · हितवृंदावन दास · गिरधर कविराय · भगवत रसिक · श्री हठी · गुमान मिश्र ·सरजूराम पंडित · सूदन · हरनारायण· ब्रजवासी दास · घासीराम ·गोकुलनाथ · गोपीनाथ · मणिदेव ·बोधा · रामचंद्र · मंचित · मधुसूदन दास · मनियार सिंह · कृष्णदास ·भरमी · गणेश बन्दीजन · सम्मन ·ठाकुर असनी · ठाकुर असनी दूसरे ·ठाकुर बुंदेलखंडी · ललकदास · खुमान· नवलसिंह · रामसहाय दास ·चंद्रशेखर कवि · दीनदयाल गिरि ·पजनेस · गिरिधरदास · द्विजदेव ·चंद्रशेखर · अहमद · चंडीदास ·पृथ्वीराज · बुल्ले शाह छायावादी कवि सुमित्रानंदन पंत · जयशंकर प्रसाद ·सूर्यकान्त त्रिपाठी 'निराला' · महादेवी वर्मा · आनंदीप्रसाद श्रीवास्तव ·वियोगी हरि आधुनिक काल अरबिंदो घोष · मैथिलीशरण गुप्त ·ग़ालिब · फ़िराक़ गोरखपुरी ·नागार्जुन · सरोजिनी नायडू ·रामधारी सिंह 'दिनकर' · हरिवंश राय बच्चन · गजानन माधव 'मुक्तिबोध' · बालकृष्ण शर्मा नवीन ·अयोध्या प्रसाद खत्री · सुभद्रा कुमारी चौहान · निर्मला ठाकुर · नरेश मेहता· अमृता प्रीतम · माखन लाल चतुर्वेदी· मोहम्मद इक़बाल · रामकुमार वर्मा· रामविलास शर्मा · कुंवर नारायण ·रामनरेश त्रिपाठी · रंगलाल बनर्जी ·श्रीधर पाठक · राय कृष्णदास ·गुलज़ार · गुरुजाडा अप्पाराव ·भगवतीचरण वर्मा · श्रीकांत वर्मा ·जगन्नाथदास 'रत्नाकर' · सोम ठाकुर ·नकछेदी तिवारी · लालधर त्रिपाठी 'प्रवासी' · दिनेश कुमार शुक्ल · प्रताप नारायण मिश्र · दलपतराम · धीरेन्द्र वर्मा · देवनाथ पाण्डेय 'रसाल' ·अज्ञेय · माइकल मधुसूदन दत्त · तोरु दत्त · आरसी प्रसाद सिंह · ठाकुर प्रसाद सिंह · अर्जुनदास केडिया ·अनूप शर्मा · कन्हैयालाल सेठिया ·जीवनानन्द दास · काका हाथरसी ·त्रिलोचन शास्त्री · बाबू कृष्णचन्द्र ·कुंजर भारती · केशवसुत · शिवदीन राम जोशी · सुब्रह्मण्य भारती ·शिवमंगल सिंह सुमन · श्याम नारायण पांडेय · विद्यावती 'कोकिल'· शमशेर बहादुर सिंह · जानकी वल्लभ शास्त्री · पंकज सिंह · मीर ·भवानी प्रसाद मिश्र · कृष्ण वल्लभ द्विवेदी · दुष्यंत कुमार · नामवर सिंह· चंद्रसिंह बिरकाली · केदारनाथ अग्रवाल · केदारनाथ सिंह ·श्यामलाल गुप्त 'पार्षद' · हरनाथ शर्मा· विजयदेव नारायण साही · मलयज ·उमाकांत मालवीय · गिरिजाकुमार माथुर · भगवत रावत · नरेंद्र शर्मा ·कैलाश वाजपेयी · गयाप्रसाद शुक्ल 'सनेही' · वीरेन डंगवाल · सोहन लाल द्विवेदी · सी. नारायण रेड्डी · विवेकी राय · भाई वीर सिंह · बनादास ·जगतसिंह · जोधराज · मोहन प्यारे द्विवेदी · अजित शंकर चौधरी ·चंद्रकांत देवताले वर्णमाला क्रमानुसार लेख खोज अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ अं क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ ट ठ ड ढ ण त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व श ष स ह क्ष त्र ज्ञ ऋ ॠ ऑ श्र अः श्रेणियाँ: प्रारम्भिक अवस्थाकविरीति कालरीतिकालीन कविचरित कोशकाव्य कोशसाहित्य कोश To the top गणराज्य इतिहास पर्यटन साहित्य धर्म संस्कृति दर्शन कला भूगोल विज्ञान खेल सभी विषय भारतकोश सम्पादकीय भारतकोश कॅलण्डर सामान्य ज्ञान प्रश्नोत्तरी ब्लॉग संपर्क करें योगदान करें भारतकोश के बारे में अस्वीकरण भारतखोज ब्रज डिस्कवरी  भारतकोशमुखपृष्ठसम्पादकीयकॅलण्डरसामान्य ज्ञान प्रश्नोत्तरीभारतकोश के बारे मेंसंपर्क करेंब्लॉग करेंसफलता का शॉर्ट-कट -आदित्य चौधरीभारतकोश कॅलण्डरभारतकोश कॅलण्डरहिन्दी सामान्य ज्ञानभूगोल सामान्य ज्ञानइतिहास सामान्य ज्ञानविज्ञान सामान्य ज्ञानअर्थशास्त्र सामान्य ज्ञानसमाजशास्त्र सामान्य ज्ञानराजव्यवस्था सामान्य ज्ञानकला सामान्य ज्ञानकम्प्यूटर सामान्य ज्ञानशिक्षा सामान्य ज्ञानचित्र सामान्य ज्ञानखेल सामान्य ज्ञानराजनीति सामान्य ज्ञानरामायण सामान्य ज्ञानमहाभारत सामान्य ज्ञानपरिचयप्रशासन-प्रबंधनसंरक्षण-सलाहसर्वाधिकारअस्वीकरणयोगदान देंगणराज्य मुखपृष्ठभारतभारत एक झलकभारत के राज्यकेंद्रशासित प्रदेशराष्ट्रीय सम्मान एवं पुरस्कारभारत के राष्ट्रपतिभारत के प्रधानमंत्रीभारतीय संसदभारत का संविधानराष्ट्रीय चिह्न और प्रतीकराष्ट्रीय दिवसराष्ट्रीय पर्व एवं त्योहारराष्ट्रीय उद्यान एवं अभयारण्यभारतीय सेनाअरुणाचल प्रदेशअसमआंध्र प्रदेशउत्तर प्रदेशउत्तराखण्डओडिशाकर्नाटककेरलगुजरातगोवाछत्तीसगढ़जम्मू और कश्मीरझारखण्डतमिल नाडुत्रिपुरानागालैंडपंजाबपश्चिम बंगालबिहारमणिपुरमध्य प्रदेशमहाराष्ट्रतेलंगानामिज़ोरममेघालयराजस्थानसिक्किमहरियाणाहिमाचल प्रदेशअंडमान एवं निकोबार द्वीपसमूहदादरा तथा नगर हवेलीराष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र दिल्लीपुदुचेरीचण्‍डीगढ़दमन और दीवलक्षद्वीपभारत रत्‍नपद्म विभूषणदादा साहब फाल्के पुरस्कारपरमवीर चक्रराजीव गाँधी खेल रत्नइतिहास मुखपृष्ठभारत का इतिहासभारत के राजवंशभारत के महाजनपदस्वतन्त्रता सेनानीभारतीय वीरांगनाएँइतिहास के सभी लेखपाषाण कालसिंधु घाटी सभ्यतावैदिक कालप्राचीन भारतपूर्व मध्यकालीन भारतमध्यकालीन भारतआधुनिक भारतमहाजनपदसातवाहन साम्राज्यमौर्य साम्राज्यशुंग साम्राज्यशक साम्राज्यकुषाण साम्राज्यचोल साम्राज्यगुप्त साम्राज्यपाल साम्राज्यगुर्जर-प्रतिहार साम्राज्यराजपूत कालदिल्ली सल्तनतदक्कन सल्तनतदक्षिणी साम्राज्यमराठा साम्राज्यउपनिवेश कालग़ुलाम वंशख़िलजी वंशसैयद वंशलोदी वंशतुग़लक़ वंशमुग़ल साम्राज्यबहमनी वंशनिज़ामशाही वंशराष्ट्रकूट वंशहोयसल वंशवाकाटक साम्राज्यसातवाहन साम्राज्यविजयनगर साम्राज्यपर्यटन मुखपृष्ठऐतिहासिक स्थलभारत के दुर्गभारत के पर्यटन स्थलपहाड़ी पर्यटन स्थलपर्यटन चित्रावलीपर्यटन के सभी लेखअंडमान-निकोबार के पर्यटन स्थलअरुणाचल प्रदेश के पर्यटन स्थलअसम के पर्यटन स्थलआंध्र प्रदेश के पर्यटन स्थलओडिशा के पर्यटन स्थलउत्तर प्रदेश के पर्यटन स्थलउत्तराखंड के पर्यटन स्थलकर्नाटक के पर्यटन स्थलकेरल के पर्यटन स्थलगुजरात के पर्यटन स्थलगोवा के पर्यटन स्थलचण्डीगढ़ के पर्यटन स्थलछत्तीसगढ़ के पर्यटन स्थलजम्मू-कश्मीर के पर्यटन स्थलझारखण्ड के पर्यटन स्थलतमिलनाडु के पर्यटन स्थलत्रिपुरा के पर्यटन स्थलदमन एवं दीव के पर्यटन स्थलदिल्ली के पर्यटन स्थलनागालैंड के पर्यटन स्थलपंजाब के पर्यटन स्थलपश्चिम बंगाल के पर्यटन स्थलबिहार के पर्यटन स्थलमणिपुर के पर्यटन स्थलमध्य प्रदेश के पर्यटन स्थलमहाराष्ट्र के पर्यटन स्थलमिज़ोरम के पर्यटन स्थलमेघालय के पर्यटन स्थलराजस्थान के पर्यटन स्थलसिक्किम के पर्यटन स्थलहरियाणा के पर्यटन स्थलहिमाचल प्रदेश के पर्यटन स्थलसाहित्य मुखपृष्ठसंस्कृत साहित्यबौद्ध साहित्यकविसाहित्यकारसाहित्य पुरस्काररासो काव्यकथा साहित्य‍लेखक‍साहित्य के सभी लेख‍वैदिक साहित्यउपनिषदब्राह्मण ग्रन्थपुराणमहाकाव्यसंस्कृत साहित्यकारगीता (तीन भाषाओं में)छान्दोग्य उपनिषदतैत्तिरीयोपनिषदबृहदारण्यकोपनिषदभक्ति कालरीतिकालीन कविछायावादी कविअष्टछाप कविआधुनिक कविसमकालीन कविगुजराती साहित्यकारमराठी साहित्यकारकन्नड़ साहित्यकारबांग्ला साहित्यकारहिन्दी साहित्यकारज्ञानपीठ पुरस्कारसाहित्य अकादमी पुरस्कारधर्म मुखपृष्ठ हिन्दू धर्मइस्लाम धर्मईसाई धर्मसिक्ख धर्मबौद्ध धर्मजैन धर्मअन्यहिन्दू देवी-देवताहिन्दू भगवान अवतारहिन्दू संस्कारहिन्दू सम्प्रदायधार्मिक चिह्नहिन्दू धार्मिक स्थलपौराणिक चरित्रऋषि मुनिहिन्दू धर्म प्रवर्तक और संतज्योतिर्लिंगशक्तिपीठहिन्दू मन्दिरइस्लाम धर्मधार्मिक स्थलमस्जिदक़ुरानईसाई धर्मधार्मिक स्थलसिक्ख धर्मसिक्खों के गुरुधार्मिक स्थलबौद्ध धर्मधार्मिक स्थलजैन धर्मजैन तीर्थंकरधार्मिक स्थलजैन साहित्यसंस्कृति मुखपृष्ठभारतीय संस्कृतिप्राचीन संस्कृतिव्रत और उत्सवपर्व और त्योहारखान पानअन्यदर्शन मुखपृष्ठउपनिषदचार्वाक दर्शनन्याय दर्शनसांख्य दर्शनवैशेषिक दर्शनजैन दर्शनबौद्ध दर्शनसूफ़ी आन्दोलनदार्शनिककला मुखपृष्ठभूगोल मुखपृष्ठविज्ञान मुखपृष्ठखेल मुखपृष्ठभाषा मुखपृष्ठकोश मुखपृष्ठजीवनी मुखपृष्ठसभी विषयचित्रकलानृत्य कलामूर्ति कलावास्तुकलास्थापत्य कलासिनेमासम्मान एवं पुरस्कारभारत का भूगोलभारत की नदियाँभारत की झीलेंपर्वतपहाड़ी और पठारदर्राझरनेवनस्पतिकृषिजीव विज्ञानरसायन विज्ञानभौतिक विज्ञानप्राणि विज्ञानचिकित्सा विज्ञानवैज्ञानिक उपकरणक्रिकेटभाषा और लिपिइतिहास कोशभूगोल कोशजीवनी कोशसाहित्य कोशकला कोशधर्म कोशदर्शन कोशपर्यटन कोशगणराज्य संरचना कोशविज्ञान कोशसंस्कृति कोशपौराणिक कोशराजनीति कोशशब्द संदर्भ कोशखेलकूद कोश ऐतिहासिक स्थान कोशकृषि कोशवनस्पति कोशप्रसिद्ध व्यक्तित्व कोशकाव्य कोशकथा साहित्य कोशसंगीत कोशसिनेमा कोशहिन्दू धर्म कोशइस्लाम धर्म कोशसिक्ख धर्म कोशईसाई धर्म कोशभारत रत्न सम्मानितस्वतन्त्रता सेनानीदार्शनिकवैज्ञानिकधर्म प्रवर्तक और संतसाहित्यकारकविपृष्ठवार्तास्रोत देखेंइतिहासलॉग इनहाल में हुए बदलावसमस्त श्रेणियाँBrowse propertiesइस पृष्ठ पर जानकारीस्थायी लिंकछापने योग्य संस्करणख़ास पन्नेपृष्ठ से जुड़े बदलावयहाँ के हवाले कहाँ कहाँ हैं देवनागरी

No comments:

Post a Comment